Məhsul yığımından və axırıncı yarpaq tökümündən sonra oktyabrın ortalarından noyabrın əvvəllərinə qədər üzümlüklərdə xəstəlik və zərərvericilərə qarşı  bir sıra inteqrir mübarizə tədbirləri aparılmalıdır. Torpağın payız şumunun məhsul yıgımından dərhal sonra aparılması məqsədəuyğundur. Cərgə araları 15-25 sm dərinliyində şumlanır. Üzərində mildiu antraknoz, məxmərək kimi xəstəliklərin qışlayan sporları, eləcədə yastıca və gənəciklərlə sirayət olunaraq, yerə tokülmüş üzüm yarpaqları şumlama zamanı torpaq qatının altında qalır.

Alaq otları inkşaf edib böyüdükcə daha dərin şum aparılıması məsləhətdir. Alaq otları torpaqdan çoxlu miqdarda qida elementlərini və nəmliyi mənimsəməklə yanaşı, tənəklərin havalanmasına maneçilik törədir və salxım yarpaqbükəni kimi təhlükəli zərərvericinin, eləcədə mildiu, oidium və digər göbələk xəstəliklərinin inkşafı üçün əlverişli mühit yaradir.

Üzüm tənəklərinin laylanmış quru qabığının təmizlənməsi də aqrotexniki mübarizənin bir növüdür.  Bu zaman orada gizlənmiş zərərverici pupları və xəstəlik sporları məhv olurlar. Bu əməliyyat ev təsərrüfatlarında və xırda fermer təsərrüfatlarında əlverişlidir. Böyük təsərrüfatlarda bu çoxlu işçi qüvvəsi tələb edir. Belə təsərrüfatlarda zərərvericilərin qışlayan törədicilərinə qarşı kimyəvi mübarizə aparmaq üçün tənəklərdə yarpaqların 80-90%-i töküldükdən sonra emusiyalaşdırılmış yağlardan (Hekvidor OİL 35-40 l/ha, VOLK-92  35-45 l/ha) və müvafiq insektisidlərdən (Poliqor 2,0-2,5 l/ha və s.) istifadə müsbət nəticə verir.

Xəstəlik törədicilərinin embrionları (göbələk sporları) qışlayan mərhələdə məhv edilməlidir. Bunun üçün sahəyə baxış keçirilməli, sirayətlənmiş zoğlar kəsilib sahədən çıxarılaraq yandırılmalıdır. Xəstəliyə tutulmuş tənəklərdən əkin materialı hazırlamaq məsləhət görülmür.

Üzüm tənəyi çox vaxt antraknoza tutulur. Xəstəliyin nəticəsi olaraq yetişmiş zoğlarda “batıq”, yaxud çalaşəkilli yaralar əmələ gəlir. Antraknoza tutulmuş zoğları mütləq budayıb yandırmaq lazımdır. Xəstə salxımların da yığılıb yandırılması məsləhət görülür.

Payız mövsümündə xəstəlik və zərərvericilərə qarşı proflaktiki xarakter daşıyan bir sıra kimyəvi çiləmələr aparılır. Ən çox istifadə edilən pesdisidlər Bordo mayesi, dəmir kuporosudur. Cavan üzümlüklərdə 3%-li, yaşlı üzümlüklərdə 5%-li dəmir kuporosundan istifadə olunur. Əsasən mildiu, bakterial xərçəng, ləkəli nekroz, antraknoz və s  xəstəliklərə qarşı tətbiq  olunur. Kimyəvi çiləmələrdə mildiu  xəstəliyinə qarşı 3-4 %-li Bordo mayesi, 0,4-0,8%- li Kuprozan, 0,4-0,6%-li Sineb, mildiu və boz çürüməyə qarşı Ortofoltan və Euparendən  istifadə edilməsi yaxşı nəticə verir .

Xloroza qarşı yayda torpağa dəmir kuporosunun 1-2% li məhlulu verilə bilər (1 tənəyə 3 litr). Oidiuma qarşı 20%-li Bayleton, 50%-li Ronilon, 70%-li Topsin, kolloid kükürd məsləhət görülür. Zərərvericilərə qarşı  5%-li dəmir kuporosu 7-10 gündən bir verilə bilər. Göbələk xəstəliklərinə  qarşı  4-5%-li dəmir kuporosu 14 gündən bir olmaqla (10 litrə 500 q) verilir. Payızda kök yemlənməsi də aparılır. Bundan başqa 0,1-0.2%-li dəmir kuporosundan istifadə olunur.

Oidumun sporları  gözcüyün içərisində qışladığından ona qarşı mübarizə aparmaq çətindir. Ona qış soyuqları  da  təsir etmir.

Unlu yastıca, gənəciklər, giləqurdu və digər ziyanvericilərin qışlayan fərdlərinə qarşı (tumurcuqlar açılmamışdan qabaq) Volk-92 (35-45 l/ha)+ Bi58 (2,0-2,5 l/ha) və ya  Hekvidor Oil (50 l /ha)+ Poliqor (2,0-2,5 l/ha) birlikdə qarışdırılır və tətbiq olunur.   

Payız-qış mövsümündə aparılan inteqrir mubarizə tədbirlərinin əhəmiyyəti: Üzüm xəstəliklərinin törədiciləri tənəyin mərhələlərinə uyğunlaşıb yaşayır, parazitlik edir.  Xəstəlik törədicilərinin harda qışlamasını, yazda nə vaxt oyanmasını, vegetasiya müddətində hansı şəraitdə artıb çoxalmasını, əvvəl bitkinin hansı orqanlarını zədələməsini  və s. yaxşı bilməyən kənd təsərrüfatı mütəxəsisi heç vaxt aqrotexnikanı, kimyəvi-bioloji mübarizə tədbirlərini lazimi səviyyədə apara bilməz.

Buna misal olaraq üzümə çox ziyan vuran mildiu xəstəliyinin törədicisini göstərmək olar. Payızda soyuqlar düşəndən  tumurcuqlar oyanana qədər parazitin qışlaması ancaq sirayətlənmiş yarpaqlarının toxumalarının daxilində keçir. Yerə tökülən yarpaqlar şum zamanı bitki araları və cərgə araları bellənərkən torpağa basdırılmalı, parazitin qışlama mənbəyi məhv edilməlidir. Yarpaqları təmizləmək mümkün olmadıqda  mütləq parazitin bu mənbəyini tənəyin nisbi sükunət dövründə məhv etmək üçün üzümlüklərdə torpağın üst səthi 2-3% nitrofen, 4-5%-li dəmir kuporosu məhlullarından biri ilə çilənməlidir.

Payız-qış ərəfəsində bu tədbirlər həyata keçirildikdə vegetasiya ərzində  mildiu xəstəliyinin törədicisinə qarşı 8-10 dəfə  aparılacaq çiləmə əvəzinə 2-3  dəfə çiləmə aparılır. Bir çox ev təsərrüfatları dərmanlardan istifadə etmədən üzümdən məhsul almaq istəsələrdə, əksər hallarda bu mümükün olmur. Məhsul sonda çürüyərək itkiyə məruz qalır. Onlar bir tərəfdən haqlıdırlar. Hesab edirlər ki, kimyəvi preparatlar məhsulları zəhərləyir. Lakin Azərbaycan şəraitində, xüsusiən də şpaler və çardaq becərmə sistemlərində kimyəvi çiləmələr aparmadan sağlam məhsul əldə etmək olmur. Amma qədim becərmə sistemi olan ağaclara dırmaşdırılmış şəkildə və xiyaban sistemində tənəklər hündürə qalxdığından və havalanma normal getdiyindən əksər illərdə tənəklər göbələk xəstəliklərinə tutulmurlar.

“Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda ekoloji təsərrüfatçılıqda istifadəsinə icazə verilən kimyəvi maddələr içərisində bordo mayesi, kükürd, dəmir sulfat və s. maddələrin müvafiq dozalarından istifadəyə icazə verilir ki, bu biriləşmələr də özlüyündə təhlükəli göbələk xəstəliklərinə qarşı mübarizədə müvəffəqiyyətlə tətbiq oluna bilər.

Vüqar Səlimov

Üzümçülük və Şərabçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitunun direktoru

Aqrar elmlər üzrə elmlər doktoru

Hafizə Nurəddinova

Üzümçülük və Şərabçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitunun laboratoriya müdiri